โพธาราม  อันเป็นหลักฐานยืนยันได้ว่าชาวจีนที่อพยพ เข้ามาตั้งชุมชนประปนอยู่กับชนกลุ่มอื่นๆ โดยเฉพาะชาวไทยและชาวจีนเหล่านี้ คงมีการประกอบอาชีพค้าขาย ซึ่งระยะเริ่มต้นคงขาย ของเล็กๆน้อยๆ และเมื่อสะสมทุนได้เพิ่มก็สะสมเปิดเป็นร้านค้าในลักษณะห้องแถว และในระยะนี้คงมีชาวจีนอพยพมาตั้งถิ่นฐาน มากขึ้นเรื่อยๆจนเป็นชุมชนชาวจีนขนาดใหญ่อันสอดล้องกับหลักฐานของรัชกาลที่5ในคราวเสด็จประพาสมณฑลราชบุรีหรงกล่าวถึงว่า "...ตำบลโพธารามนี้ เป็นตลาดเหมือนสำเพ็งยืดยาวมาก ผู้คนหนาแน่นจำนวนคนในโพธารามถึง 40,000 มากกว่าเมืองราชบุรี..."   ชาวจีนที่เข้ามาตั้งถิ่นฐานในโพธารามสามารถจัดแบ่งโดยใช้ภาษาพุทธเป็นเกณฑ์ พบว่ามีทั้งสิ้น 4 กลุ่มคือ แต้จิ๋วมีถึงร้อยละ 90 รองลงมาคือจีนไหหลำจีนแคะ และจีนกวางตุ้ง ส่วนจีนฮกเฮี้ยน ไม่ปรากฏหลักฐานว่ามีการตั้งถิ่นฐานอยู่ในเขตโพธาราม ในขณะที่ชาวจีนเข้ามาในครั้งแรกเริ่มสร้างหลักฐานได้มั่นคงขึ้น และก็ยังมีชาวจีนอพยพเข้ามาภายหลังเป็นระรอก ทั้งนี้โดยได้อาศัยชาวจีนรุ่นแรกเป็นผู้ชักนำและอุดหนุนทำให้ชุมชนชาวจีนขยายกว้างออกไปที่แต่เดิมมีไม่กี่ครอบครัวก็เริ่มมีจำนวนมากขึ้น แม้ชาวจีนในระยะแรกมีล้มหายตายจากก็ยังมีชาวจีนโพ้นทะเลมาแทนที่ โดยการอพยพระลอก สุดท้ายเข้ามาในโพธารามคือ กลุ่มชาวจีนอพยพที่เข้ามาภายหลังสิ้นสงครามโลกคร้งที่2ใหม่ๆและหลังจากนั้นก้แทบไม่มีอีกเลย จึงกล่าวได้ว่าชาวจีนในโพธารามจะเป็นชาวจีนรุ่นที่2และรุ่นที่3 ที่ได้ผสมกลมกลืนทางเชื้อชาติกับชนชาติอื่นไปมากแล้ว ยังคงเหลือที่เป็นชาวจีนอพยพ หรือ รุ่นที่1 ไม่มาก และที่มีอยู่ก็มีอายุมากกว่า80ปีซึ่งในที่สุดแล้วชนชาวจีนในโพธาราม ก็ได้ผสมกลมกลืน เป็นชนชาติไทยเชื้อสายจีน และเป็นคนไทย ในที่สุดคงเหลือไว้เพียงตำนานการตั้งชุมชนให้บรรดา ลูกหลานจีนได้ศึกษากันสืบไป |